ARITZAKUN

Iraileko egun eder bat zen. Zerua garbi eta haize fina, beraz txango bat egiteko egun aproposa. Ogitartekoak, bizpalau melokotoi eta ura bizkar-zakuan,  Goramendi magaletik hartu genuen bidea, gainbehera, aise ttapa-ttapa, ahizpa eta biok Aritzakun herri atzenduaren bila. Noizka gibelat behatzen nuen eta itzulian malda goiti egin beharrak izutzen ninduen. Aritzakun, Arizkungo auzo bat, gan den gizaldiko hirurogei hamarkadan biztanleak lekutu eta hutsik gelditu zena, mendi artean ibar loretsu bat ematen du. Udaberria liliz betea, uda belar hori, udazkena iretze gorri. Negua euri eta laino, otso eta azeri leku.  

Bide-zigor bat oihanean beheiti  ongi seinalatu hartu genuen. Pottokek eta betixuek  begiratzen gintuzten, baita bi orein umek ere. Hegan zapelatza, mirua, ugatza… eta han nonbait hontza altxapean.  Minetako Zokoan alimaleko harri pilaketak bide bazterrean, erdi estaliak, goroldioa eta zuhaixkak gainean. Erromatarren  urre meategi baten hondakinak dira nonbait; ez dago dokumenturik, baina nork eginen zuen horrelako lana?. Plinio Zaharraren idatzi batzuetan aipatzen dira urrea lortzeren lan saioak; horietako bat mendia urratzea izanen zen; eta bai urratu ere!. Harrizko hondakinek bizpalau kilometro luze, 300-400 metro zabal, 10-12 metro altuera hartzen dute. Harriak kuartzo eta kuartzita omen dira. Milioi anitz tona. Eta haien denen artean Turburua, Urreputzu,  Lamiarrieta baserria, eta 1913ko uholdeek zutik utzi  erromatar zubi bakarra.

Beti du egin  urreak jendea erotu, eta haren inguruan mila erranairu, kondaira eta fantasia sortu dira. Bada kondaira bat nahiko berezia. Hamazazpi garren gizaldian Lamiarrieta baserria sortu Juan Bautista Iturraldek ( gero Murilloko markes izanen zenak) Urreputzun aurkitu urrearekin Arizkungo “Santa Maria de los Angeles” monasterioa eraiki zuen, 1737ko otsailak hamaseian sartu zirelarik bertan lehendabiziko mojak, eta hantxe dute jarraitzen.  

Ea hiru orduren bueltan iritsi ginen auzo burura; hunkigarria beraz, pilota lekua eta eskola zelai eder batez inguraturik,  denboran gelditua, erlikia modura zaindua. Parez-pare baserri zahar handi bat, gizaldi erdi bat bizirik gabeko seinale, baina,  ingurua zaindua hark ere, eta atarian idatzi bat “ jabego pribatua”, haren ondoan eseri ginen ogitartekoa jaten, eta ikusi nuen etxekoandrea haur sortu berria besoetan Arizkungo elizara abiatzen,  emakume erdi berria lau orduko bidea egiten umea bataiatzeko. Eta hura guti ez balitz, berrogei egun umatu eta gero derrigorrez gan behar zuen emakumeak umea besoetan elizara “garbitzera”. Zertaz garbitu?