URREA!

“Jauna, begira, urrea, pikor batzuk baino ez ditut hartu, zernahi dago zerrategi inguruan”. Horrela etorri zitzaion zerrategi langilea goiz hartan. James W. Marshall zuen izena eta Kalifornian urrea aurkitu zuen lehena izan zen. 1848-ko urtarrila zen; zerrategi berri bat egiten ari zen eta, zutabe bat sartzeren lurra zulatzen ari zela alimaleko urre harri kozkorra atera zuen. Nagusiak, zerrategia bukatu arte, inori deus errateko agindu zion. Gizona aztoraturik etxera joan eta emazteari erran zion; emazteak lagun bati, eta hark bertze bizpalauri... Bista bezala hedatu zen albistea, eta egundainoko hondamendia sortu.

Johann August Suter-ek zaldia hartu, eta abiatu zen urre tokia behatzera. Ordu pare bateko bidea zuen eta, eta ezin sinets, azken hamabortz urteak etorri zitzaizkion gainean. 1834an emaztea eta hiru seme utzi eta Suitzatik ihes egin zuen. Zorrez lepo diru faltsua egin eta arrapatu zuten, polizia gibeletik zuela paper faltsuekin Nueva York-era hontzi bat hartu zuen. Urte pare bat egin zituen Nueva York-en, gero, Missouri-ra joan zen. azienda bat hartu, eta nekazaritzan bertze urte pare bat aritu ondoren Kaliforniara abiatu zen. 1838an Suter, bi gudari bortz misiolari eta hiru emakume, zortzi idi eta lau orga abiatu ziren Pazifiko aldera. Hiru hilabete geroago Vancouver-a iritsi zen espedizioa; emakumeak bidean hil ziren, gudariak joan ziren eta misiolariek bertze toki batean emanen zutela Jinkoaren berri erran eta, matxinatu ziren. Bakarrik, Belaontzi eskas bat hartu eta Pazifiko nabigatu zuen. Gaur egungo San Francisko-ra ailegatu zen; Franciskotarren eliz bat eta guti gehiago zen orduan herrixka. Zaldi bat hartu eta sartu zen basoa behatzera, liluraturik atera zen. Kalifornia Mexikoko lurraldea zen, eta espainol anabasa zen nagusi; Monterey herrixka miserable bat bertzerik ez zen eta han, Albarado gobernariari lau sosetan ea gaur egungo Kalifornia erdia erosi zion 1839an, Canaco indigenak erdi esklabo hartu, eta sartu zen lurralde basan. Larreek garbitzeren su eman zien, eta ea goldatu gabe erein zetzakeela ikusi zuen. Landatu zituen fruituak, barazkiak, Bordeletik ekarri mahatsondoak... behi aldeak, artaldeak, landetxeak, abeletxeak... Zubiak egin zituen, errepideak, ur biltegiak, errotak, garraio sareak,  jauregi ospetsuak... “Helvecia berria” zion jarri lurraldeari. Kalifornia itsas hegira gero eta belaontzi gehiago ekoizkin bila heldu zen. Vancuver, Sandwich irlak... hornitzen zituen. Aberats, arras aberatsa egin zen.

1848an egun batetik bertzera jende erotu eta urre bila joan zen: landak hustu ziren, behiak errapea leher ukuiluak utzi eta mahatsondoak xautu zituzten; artaldeak bere gisa joan ziren. Telegrafoak albistea mundu osoan zabaldu, eta jende uholdea heldu zen: lurrak zulatu zizkioten urre bila, zein harrapariak dena egin zuten suntsitu. San Frantzisko eraikinez handitu zen, tren bideak egin zituzten. Suter izutu eta mendian baserri batean babestu eta emaztea eta hiru semeak deitu zituen.

1850an Kalifornia Ipar Amerika-k Mexikori erosi zuion, eta legea ezarri. Edo hori uste zuen Suter-ek, epaitegitara jo zuen; azkenik 1855 Thompson, Kaliforniako lehen epaileak arrazoia ematen zion,eta lurraren jabegoa egiaztatu.

Egun hartan Johann August Suter Ameriketako gizonik aberatsena da.

Albistea jakin orduko Kalifornia matxinatzen da. Su ematen diote Epaitegi Gorenari, eta Thompson epailea lintxatzen dute. Suter-en seme zaharrena hil egiten dute, bigarrenak bere buruaz bertze egin eta hirugarrena ihesian ito egiten da. Emaztea ere heldu bezain pronto hil zitzaion, bakarrik, beti ihes, bere azken urteak epaiez epai ibiliko da. 1880an Kongresu Jauregiko eskaileretan bihotzeko bat eman eta hil zen. Behartsu bat bezala bildu zuten gorpua. Sakelan zeraman Kaliforniaren jabegoa baieztatzen zuen ziurtagiria.