ALASKA

GUAZEN ALASKARA ZE ARRAIO. Urrun, handia, hartza, urrea... burura etorri zitzaizkidan lehendabiziko hitzak izan ziren. Josetxo, nire lagun zahar batekin kafetto bat hartzen ari nintzen. Biziaren azken txanpan geunden biok, eta berrogei bat urte lehenago amoranteak izanak ginen. Errana da, joan diren urek ez dutela errotik mugitzen, baina aitzitik, zurrunbiloak uzten dituela. Ederrak izan ziren denbora haiek, gu bezain ederrak, gazteak ginen, eta, ‒ba ahal dago gazte amodio baino ederragorik?. Ezinezkoa zen gurea, eta horrek handitu egiten zuen desioa, pasioa, ezinegonak ahultzen gintuen, eta malko gazi-gezak elkarri xurgatuz asetzen genuen etsipena. Bai, ederra izan zen garai hura; xentimorik gabe aberatsak ginen, arras aberatsak, eguzkia, ilargia, basoa, itsasoa, ilunabarra... gureak ziren. Bizi beharrak eta ardurak banandu gintuen, ekintza, mingarria bezain eskuzabala izan zen, eta horrek elkarrenganako estimua handitu zuen. Gero, anitz geroago, biok kaska zuri plazer handiz elkarri beha gelditu ginen, eta konturatu ginen gure amodioak, oraindik gaiztotu gabea, nekatu gabea barrena kilika genegiela.

“Alaska azken muga” ‒hori ote da gure azken muga? ‒galde egin nion.

‒Ez, guk azken muga aspaldi galdua dugu, goazen Alaskara, ze arraio! ‒ Erantzun zidan Josetxok.

Euria ari zuen, giroa umela eta hezea, lohiak dena orakatzen zuen. Ikaragarrizko jendetza non kokatu harat-honat, ehunka kanpadenda perretxikoen antzera, behiak orroka, zaldiak irrintzika, zakurrak zaunka, zerriak kurrinka... jendea armatua. Norberak bere burua begiratzea bertzerik ez bai zuen. Ez zegoelako legerik, babesik... Denak ziren basak, leku basa hartan. Mota guzietako jendilajea iristen zen urre bilatzaileekin batera; iruzurgileak, eta alkohol-trafikatzaileak, prostitutak eta altzairu saltzaileak, zaranda egileak eta apaizak... eta haiek denekin batera 1897ko abuztu hartan, Jefferson Smith eta bere taldea Skagwayera iritsi zen. Ez zen hilabete bat, San Franciskoko kaira Elxcersior itsas ontzia, eta Porland ontzia Seattelkora, Alaskatik urrez beterik iritsi zirela. Eta, berrogei mila lagun batera atera ziren munduko alde guzietatik Klondike ibaia, Yukon parajean zutela helmuga.

Jefferson Smithi” Soapy” erraten zioten, eta urrearen usainak eraman zuen Alaskara. Esklabista baten semea Georgian sortua zen. Eskola onetan ikasia, hiztun bikaina, eta beti dotore; itxura oneko trajea soinean, tximeleta paparrean eta hain ongi ematen zion zapeta buruan, gangster ukitua oinetako distiratsuetan. Jokoan, kartak trukatzen abilez handikoa, beti irabazten zuen. Herrira iritsi bezain laster misiolari anglikano bati “trile” delako batean, eliz bat eraikitzeko zeraman diru guzia garbitu zion. Gizona, Seattlera diru gehiago bila joan, eta ez zen egundaino itzuli. Misiolariak eraiki behar zuen elizaren ordez, Soapyk oholezko etxola batean Skagwayko lehendabiziko kasinoa jarri zuen. Jeff Smith Parlour erraten zioten. Hantxe jarri zuen bandiduak bere zuloa. Eta zulo hartatik, pistola eskuan gobernatu zuen herria. Prostituzioa, merkatua, eliza, prentsa... menpe jarri zituen, zerga ezarri zien, eta edonork eskatutakoa ukatuz gero, haren gizonek bisita egiten zieten. Negozioa gero eta handiagoa zen, egunero iristen bai zen uholde modura jendea. Chilkoot gailurrerako bidea egiteko, urre bilatzaileak herrian prestatzen ziren. Luzea eta neketsua baizen egin beharreko bidea. Chilkoot gailurra Kanada eta Estatu Batuen mugan kokatzen zen eta Kanadarrak aduana ezarria zeukaten. Kanadako Zaldun Poliziek zorrotz miatzen zizkieten aferak urre bidatzaileei, Yukonen urte bete pasatzeko derrigorrezko guziak bortzehun kiloko zama egiten zuelarik. Aduana pasatzea lortzen zuenak, berriz Alaskan, gain behera Yukon ibaia jarraitzen zuen, haren ibai-adarra Klondike hartu arte.

Skagwaytik Chilkoot gailurrerainoko hogeita hamabortz kilometroko bide neketsua hartan hirutik bik gibelat egiten zuen. Bideak, hasieran baso estu bat gurutzatzen zuen, dirua zuenak zamari indigenak kontratatzen zituen, baziren zaldi edo idi gainean abiatzen zirenak ere. Basoak aldapa harritzari ematen zion pasua. Eta erroiztu ez ziren animaliak egarri eta gosez hil egiten ziren, ez baitzegoen urik eta deus jatekorik. Baina, azken txanpa zen latzena. 45 graduko malda ilaran eta banaka igo behar zuten. Aitzindari batzuk harriak jarri zituzten eskalera modura, baranda batez babesturik, eta bidesaria kobratzen zuten. Mila bortzehun maila, bat bertzearen jarraian, gelditu gabe, txanda gal ez zitzaten, galduz gero berritik hasi behar bai zuten. “Urrezko eskailerak” zeritzan haiek, lau bat aldiz egiten zituen norbanakoak. Zama aldi batean ezin zuelako igo. Lau zatitan banatu eta eskaileren hasieran, ordain zama-zaingoan uzten zituen aferak.

Zingarra, irina, ulua, artoa, arroza, arrai gatzatua, tipula lehorrak eta patatak. Esne kondentsatua eta ziapea, kafea eta tea, azukrea, gatza eta piper-mina. Gurina eta fruitu lehorrak...

Txamarra handi bat, hiru galtzontzilo luze, panazko bi galtza pare, hamabi galtzerdi pare, larruzko buruki bat, hiru eskularru pare. Bi ator lodi eta lau bota pare...

Infernutxo bat, zaranda eta pozal bi. Koxeta eta furtxeta, kafe eta te potoa. Zartai bat eta jostorratzak. Mailu eta iltzeak, ahizkora ttiki bat, bi zerrote, daratulua eta konpasa. Hiru soka, kanpa-denda, hiru manta lodi eta bi maindire...

Kanadako Zaldizko Poliziek armak kentzen zizkieten. Muga pasa eta ehun metrotara Estatu Batuan zeudenez, arma trafikanteak zain zeuzkaten, nahi haina erosteko aukera zutelarik.

Skargway handitu zen, saloonak, kasinoak, diru-mailegatzaileak, elizak ugaritu ziren. Soapy harrapari maltzurra bere saltsan zegoen. Eta bere legea ezarri zuen. Hirian negozio bat paratu nahi zuenak bazekien bandiduari zerga ordaindu behar ziola. Berak ematen zituen eraikinak egiteko lizentziak, ostatuak irekitzeko baimenak... Kazetaritza bere alde jarria zuen eta eraikinak inauguratzera dotore gaten zen argazkian itxura ona emateko. Behartsuak ornitzeko elizari dohaintzak egiten zituen eta gero bere taldea igortzen zuen emandakoa berreskuratzera. Boterearen erotikak jota zegoen eta bazuen jendea bere alde. Egun batean Klondiketik ailegatu zen gizon bat zaku bat urre bizkarrean, Soapyren gizonek engainuz eraman zuten bandiduaren zulora. Ausarki eman zioten jan eta edatera, saloonetako puta politena ere ekarri ziotelarik. Baina gizonak zakua ez zuen laxatzen, orduan, urrea gainean eramatearen arriskuak azaltzen saiatu ziren, balioa dolarretan emateko prest zirelarik. Azkenik gizona konbentzitu zuten eta tratua egin. Dolarrak patrikan atera zen gizona, eta batean Soapiren gizonek pistola eskuan garbitu zioten dirua. Gizajoa erotuta etxez-etxe eta ostatuz-ostatu, dendaz-denda eta entzun nahi zion guziei gertatutakoa oihuka kontatzen zielarik.

Herriko jendea kezkatu zen, ez zuten gizonarengan lastimarik, ez, ez zen hori, ez bai zen lastima hitza ezagutzen ere garaian Alaskan. Herriak fama txarra hartuko zuelakoaren beldur ziren, eta urre bilatzailek bertze bide bat hartzen ahal zutelako.

-Zer egin gizonari urrea itzularazleko? Gizon bakar bat zegoen herrian bandiduari aurre egin diezaiokeena eta harengana jo zuten. Frank Reid injinerua zen eta gobernuak azpiegiturak antolatzeko bidalia zuen Skargwayera. Pistolarekin trebezi handiko gizona zen. Hurrengo egunean herrian bi talde egin ziren; bat Soapyren alde eta bertzea Reidiren alde, eta 1898an uztailaren zortzigarrenean arratsaldeko lau eta erditan bi gizon haiek parez pare tiro egin zuten, biek zerraldo lurrera erori zirelarik. Urre bilatzaileak urrea berreskuratu zuen. Soapyren gizonak mendira ihesean joan ziren.

Soapik hamaika hilabete egin zituen Skargwayan. Hogeita hemezortzi urte zituela kasatu zuten. Jeff Smith Parlour kasinoa egun turistek bisitatzen dute.

Utamila ontzia jendez lepo, zapa-zapa, popa arrastaka, ”“Deabruaren Zuloan” sartu zen, haratago “Jainkoaren Sakela”, Saminduraren Zintzurra”, “Arretaren Lur Muturra”... Ura uherra eta zerua mutur beltz, baleek ur zurruta bizkar gainetik bota eta buztanekin aio egiten zieten. 450 lagun 290en tokian, Alaskarako bidean Barneko Pasuan; 1.750 kilometro Seattletik Skagwayra urre bila. Eta haien denen artean Jack London. San Franciskon sortua. Hogeita bat urte bertzerik ez zituen baina eskarmentu handiko mutila zen. Mutiko umezurtza, herriko liburutegian bere kabuz ikasia; eskura erortzen zitzaion guzia irakurtzen zuen, Nietszche, Darwin, Carlos Marx... Hamalau urterekin hasi zen lanean, eta denetan aritu zen; nekazaritzan, arrantzan, fabriketan lan arruntetan... Erromes ibiltari atxilotu zuten eta hilabete espetxean egon ondoren, ipuinak idazten hasi zen, baina ez zuen argitaratzerik lortu. Alaskan urrea agertu zela jakin zuenean bere koinatuak etxea hipotekatu zuen, eta biek harat abiatu ziren. Zortzi egun iraun zuen Barneko Pausoko bidaia. Parajea ikaragarri hartan, mendi orratzak elurretan zerua zulatzen zuten, glaziarrak, basoak, erroitzak derrepentean urean erortzen zirelarik.. Ehunka uharte, fiordo, erdiuharte eta kanal labirinto antza, Malaespina, Vancouver eta Cook bezalakoek ireki zuten bideari jarraituz, flotatzen ahal zuen guziak balio zuen urre-bilatzaileen garraio. Itsasoa aserretzen zenean heriotzaren hiru dei gorrak, “bakardadea, ekaitza eta lainoa” aditzen ziren. Zerua irekitzen zen eta izokin aldeak Bella Coola ibaiaren isuria gorritzen zuen. Inguruko baso eta larreetan hartza eta otsoak ziren nagusi.

Baporezko ontzi handiak, belaontziak, arraun traineruak, mota guzietako ontziak zeuden kai hartan 1897ko abuztuan. Mundu guziko jendearen artean, zaldiak, behiak astoak, zakurrak. Altzairuak, arropa eta janaria. Armak, alkohola... Haida eta tlingit-tak, bide-lagun eskain; ongi zekizkitelako mendiko basa-bideak, berrogei mila urte lehenago Asiatik etorriak bai ziren, Bering pasua oinez egiten ahal zenean. Merkatariak laster aberasten ziren, egunez-egun gauzen balioa bikoizten zelako.

Juneau mendi gaitzak, basoak eta glaziarrak babesturik, berezko babes kaia hura, zerratu bat zen, irteerarik ez zeukalako, urez soilik jarrai zezakeen. Urre bilatzaile guzien topagunea izan zen. Handik abiatzen bai ziren urre miatzetara. Eta bi bide zeuden; bat, Lynn kanala 180kilometro nabigatu Skagwayraino eta gero oinez Chlkoot edo White Pass eginez Yukon sorbururaino, eta handik 900 kilometro ibaia jaitsi Dawson Cityraino. Bigarrena, luzeena bazen ere errazagoa zen. Saint Michaelraino 2.500k nabigatu eta gero bertze ontzi batean 2.300k Yukon igo, Klondike ibaiko urre-hobietaraino.

Jack Londonek lehendabiziko aukera egin zuen. Lehen bai lehen ailegatu nahi zuen. Negua baina lehen mendiak pasa behar zituen, elurrak bideak mozten bai zituen. Laster aurkitu zuen haida familia bat kanoa baten jabe, eta haiekin abiatu zen Linn kanala arraunean. Gero Skagwayen negua pasatzeko beharrezkoak metatu eta Yukon aldera zuzendu zen.

Irailaren lehendabiziko egunean gurutzatu zuen Jack Londonek bere lagunekin Chilkoot pausoa, eta gainbehera Linderman lakura zortzi egun geroago iritsi ziren. Geldi aldi bat egin zuten txalupa bi egiteko. “Yukon polita”eta “Urrezko Yukon” erran zieten, eta inguruko ederrenetakoak ziren. Yukonera ailegatzeko bide luzea egin behar zuten; Lindermanen bederatzi kilometroak, hogeita sei Benet lakuarenak, Tagishen berrogeita seiak eta Marshen hogeita zazpiak. Witehorsen Yukon ibaia gurutzatu eta, bertze berrogeita zazpi kilometro Laberge lakuarenak.

Jack London eta hiru lagun Steward ibai ondoan gelditu ziren. Bi hilabete eta bi egun iraun zuen bidaiak eta Yukon hormatzen hasia zen. Etxola batzuk hutsik ikusi zituzten eta batean negua pasatzeko egokitu ziren. Jack, zaranda hartu eta ibaia arakatzen hasi zen. Urre harritxo batzuk aurkitu zituen. Animaturik “Yukon Polita” hartu eta Dawsonera abiatu zen. Ehun kilometro egin zituen ibai erdi hormatuan, eta bere izenean erregistratu zuen urrea aurkitu zuen lur eremua. Hogeita bortz dolar ordainduta. Zakur leraz negua pasatzera etxolara itzuli zen.

Jack London meatzari idazlea. 1898ko urtarrilak 17. Etxolaren zutabe batean Londonek idatzi zuena.

Zazpi hilabete horman isolaturik, egurrezko etxola hartan eman zituen Jack Londonek Yukon ikaragarrian. Egonean egon bertzerik ez zetzakeen egin. Kontu kontalari ona zen eta laster bera bezalako harrapatuak hurbildu zitzaizkion erausira. Hantxe sutondoan pasatzen zituzten gaua luzeak berbetan, bertsotan... Nork, bertzeak baino handiagoa botaz. Baziren London bezala zaranda bizkarrean joanak, baita justizia burlatu zutenak, animalia basa larru harrapariak, kontrabandistak... Anitzek ez zekiten ia leitzen, eta Londonen ele zaharrekin liluraturik gelditzen ziren. Giro aproposa suertatu zen eta gizon gogorrenak ere bere eskarmentuak azaltzen zituen. Han aditu zituen idazleak kontakizun ikaragarriak eta memorian gorde. Londoni atsegin zitzaion giro hura, bere saltsan zegoen, baina, jateko handirik gabe gelditu ziren eta mutila nahiko gaixotu zen. Yukonen urtzaldian bi lagunekin ibaia kanoa batean jaitsi zuen. 2.300k Saint Michael kairaino. Aurkitutako urre harri koxkorrekin, literaturaren mesederako bidaia ordaindu eta etxera betiko itzuli zen. Laster argitaratzen hasi zen, eta arrakasta handia izan zuen. Aberastu zen eta Kalifornian etxalde bat erosi. Eta hantxe berrogei urterekin bere buruaz bertze egin zuen.